โรค โรคนอนไม่หลับ (Insomnia) เกิดจากอะไร และวิธีการรักษาเบื้องต้นเป็นอย่างไร

ข้อมูลโรคและสาเหตุการเกิดโรค

โรคนอนไม่หลับเป็นปัญหาที่พบได้ในทุกเพศทุกวัย แม้ว่าโรคนี้จะไม่ได้รุนแรงถึงขั้นเสียชีวิต แต่ก็ส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน และคุณภาพชีวิตได้ สาเหตุการเกิดโรคเกิดได้จากหลายปัจจัย คือ

• ปัจจัยด้านร่างกาย มีอาการป่วยที่มีส่วนทำให้เกิดโรค เช่น โรคขาอยู่ไม่สุข (Restless legs syndrome) โรคกรดไหลย้อน ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ นอกจากนี้ยังเกิดจากสภาวะของร่างกายตามอายุ เช่น การหมดประจำเดือน รวมไปถึงอาการเหนื่อยล้าจากการทำงาน
• ปัจจัยด้านจิตใจ สภาวะความเครียด ความวิตกกังวลมีผลทำให้เกิดอาการนอนไม่หลับได้ และอาการนอนไม่หลับเองก็เป็นหนึ่งในอาการสำคัญที่พบได้บ่อยในผู้ป่วยโรคซึมเศร้า หรือไบโพลาร์ด้วย
• ปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อม ห้องนอนที่มีแสงสว่างหรือมีเสียงดังรบกวนก็เป็นสาเหตุที่พบได้บ่อย รวมไปถึงที่นอนที่ไม่พอดี การนอนในที่ที่ไม่คุ้นเคยด้วย
• ปัจจัยด้านอื่น ๆ เช่น การออกกำลังกายมากเกินไป การดื่มหรือทานอาหารที่มีส่วนผสมของคาเฟอีน ผลข้างเคียงจากใช้ยาบางชนิด เช่น ยาลดน้ำมูกกลุ่ม psudoepheridrine, ยาลดน้ำหนัก, ยาแก้หอบหืด, ยาต้านซึมเศร้า, ยากลุ่ม methylphenidate เป็นต้น

อาการของโรค

อาการนอนไม่หลับ แบ่งออกได้เป็น 3 แบบหลักๆคือ 1.Initial insomnia คือ ภาวะที่มีปัญหาหลับยาก พยายามนอนแล้ว แต่ใช้เวลานานกว่าจะหลับ 2.Maintenance insomnia คือ ภาวะที่ไม่สามารถนอนหลับได้ยาว มีการตื่นกลางดึกบ่อย ภาวะนี้อาจเกี่ยวข้องกับปัญหาทางกาย เช่น ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ หรือโรคที่ทำให้มีปัญหาปัสสาวะบ่อยกลางคืน 3.Terminal insomnia คือ ภาวะที่ตื่นเร็วกว่าเวลาที่ควรจะตื่น ทำให้ชั่วโมงการนอนไม่เพียงพอ การนอนที่ไม่เพียงพอ จะนำไปสู่อาการผิดปกติระบบอื่นๆตามมา เช่น

• อ่อนเพลีย
• สมาธิจดจ่อแย่ลง
• ความจำแย่ลง
• อารมณ์หงุดหงิดง่าย กระสับกระส่าย
• ง่วงนอนเวลากลางวัน

แนวทางการตรวจวินิจฉัยโรค

อาศัยการซักประวัติดูลักษณะของการนอนไม่หลับ อุปนิสัยการนอน สอบถามประวัติความเจ็บป่วย ปัญหาที่ทำให้เกิดความกังวลใจหรือความเครียด ร่วมกับการตรวจร่างกายอย่างละเอียดเพื่อค้นหาสาเหตุของอาการนอนไม่หลับ นอกจากนี้แพทย์ผู้ทำการรักษาอาจให้ทำแบบบันทึกการนอน (sleep diary) เพื่อให้สามารถทราบถึงลักษณะการนอนหลับและการตื่นที่ผิดปกติได้ละเอียดยิ่งขึ้นด้วย

แนวทางการดูแลรักษา

อันดับแรก ต้องดูที่สาเหตุของการนอนไม่หลับก่อนเสมอ ถ้าเกิดจากโรคทางกาย ก็จะต้องรักษาที่ต้นเหตุก่อน เช่น นอนไม่หลับจากการตื่นมาปัสสาวะบ่อยกลางคืน นอนไม่หลับจากภาวะซึมเศร้า เป็นต้น หลักในการรักษาโรคนอนไม่หลับ แบ่งเป็นการรักษาแบบใช้ยาและไม่ใช้ยา

• การรักษาแบบไม่ใช้ยาด้วยการปรับพฤติกรรมการนอน ได้แก่
• เข้านอนตรงเวลาและตื่นตรงเวลาทุกวันทั้งวันธรรมดาและวันหยุด
• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ วลาที่เหมาะสมควรเป็นช่วงเวลาเช้า และไม่ควรออกกำลังกายก่อนเวลานอน 2 ชั่วโมง
• สร้างบรรยากาศห้องนอนที่เหมาะสม มีความเงียบสงบและไม่ร้อนหรือหนาวไป
• ควรปิดไฟขณะนอนหลับ
• ก่อนเวลานอน 1 ชั่วโมงควรควรทำกิจกรรมที่ผ่อนคลาย เช่น ฟังเพลงสบายๆ อ่านหนังสือ นั่งสมาธิ ทำกิจกรรมเบาๆ ที่ทำให้ไม่ตื่นเต้นและไม่เครียด
• ไม่ควรทำกิจกรรมที่ตื่นเต้นก่อนนอน เช่น เล่นเกมส์ ดูหนังที่มีความตื่นเต้น
• ไม่ควรดื่มชากาแฟ และเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน อย่างน้อย 6 ชั่วโมงก่อนการนอน
• ไม่ควรทานอาหารมื้อใหญ่ อย่างน้อย 4 ชม. ก่อนการนอน
• สามารถนอนงีบได้ในเวลากลางวันโดยงีบไม่เกิน 20 นาที และไม่ควรงีบหลับหลังบ่ายสามโมง
• ระหว่างนอนหลับไม่ควรดูนาฬิกาเนื่องจากจะทำให้เกิดความกังวล
• การรักษาด้วยยา หากตรวจพบว่าสาเหตุของอาการนอนไม่หลับมาจากภาวะซึมเศร้า หรือไบโพลาร์ แพทย์จะให้ทานยาเพื่อรักษาที่ต้นเหตุร่วมด้วยเสมอ สำหรับผู้ที่มีปัญหานอนไม่หลับโดยไม่มีปัญหาทางกายอื่นๆ แพทย์อาจจะให้ยานอนหลับมาช่วยในช่วงแรก ร่วมกับการแนะนำให้ปรับพฤติกรรมการนอนข้างต้น ตัวอย่างยา เช่น Lorazepam, Alprazolam, Diazepam, Trazodone เป็นต้น โดยยาเหล่านี้จะต้องจ่ายโดยแพทย์เท่านั้น เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยา

แพทย์เฉพาะทางแนะนำ

จิตแพทย์, กุมารแพทย์ ระบบประสาท กรณีอายุน้อยกว่า 15 ปี

ข้อควรระวัง

• ภาวะนอนไม่หลับ โดยส่วนใหญ่สามารถรักษาได้ด้วยตัวเองโดยไม่ต้องใช้ยา ด้วยการปรับพฤติกรรมการนอน และจัดการกับความเครียด แต่หากปัญหานอนไม่หลับเป็นต่อเนื่องเรื้อรัง คือ นอนไม่หลับมากกว่า 3 ครั้งต่อสัปดาห์ เป็นมานานอย่างน้อย 3 เดือน หรืออาการส่งผลกระทบต่อประสิทธิภาพการทำงานหรือการใช้ชีวิตประจำวันมาก ควรหาทางปรึกษานักจิตบำบัด หรือปรึกษาจิตแพทย์เพิ่มเติมต่อไป
• ยานอนหลับบางชนิด ไม่ควรใช้ต่อเนื่องกันนานเกิน 2 สัปดาห์ เนื่องจากจะเกิดการดื้อยาทำให้ต้องใช้ยาในขนาดสูงขึ้น หรือเกิดการติดยาทำให้ไม่สามารถนอนหลับได้เองหากไม่ใช้ยา จึงต้องระมัดระวังการใช้ และใช้ยาภายใต้คำแนะนำของแพทย์เท่านั้น

ข้อมูลเพิ่มเติม

https://www.nonthavej.co.th/Insomnia-2.php https://www.bumrungrad.com/th/conditions/insomnia